Locje jezior Marka Haltera: Jezioro Porajskie

Położone na północno-zachodnim skłonie Jury Krakowsko-Częstochowskiej w odległości zaledwie 10 km od Szlaku Orlich Gniazd jest największym akwenem dorzecza górnej Warty i jednym z największych zbiorników województwa śląskiego.

Akwen porajski został utworzony przez zalanie nadwarciańskich mokradeł jako ujęcie wody dla Huty Częstochowa w 1978 r., a pierwsi żeglarze pojawili się na nim w roku 1979, gdy był jeszcze w fazie napełniania. Oprócz tego, że daje wodniakom możliwości pływania, stanowi doskonały punkt wypadowy dla wycieczek lądowych podejmowanych w celu zapoznania się z wieloma miejscami i obiektami mającymi poczesne miejsce w historii i kulturze Polski i Europy. Do najbliższych atrakcji Jury Krakowsko-Częstochowskiej – zamku Olsztyn i Jaskiń Sokolich leżących w ciągu Szlaku Orlich Gniazd jest niewiele ponad 12 km. Ze wszystkich stron prowadzi do nich szereg pieszych i rowerowych szlaków turystycznych. Do jeziora dojechać można drogą nr 791 mającą bezpośrednie połączenie z drogą krajową nr 1.

Akwen o kształcie zbliżonym do prostokąta o ułożeniu głównej osi na linii NW – SW powstał w odległości 20 km na południe od Częstochowy przez przegrodzenie nurtu rzeki Warty na 764,4 km jej biegu (licząc od ujścia). Północnym krańcem dotyka pierwszych zabudowań osady Poraj, o której najstarsze wzmianki sięgają XV w. Po wybudowaniu kolei warszawsko-wiedeńskiej wieś z rolniczej zmieniła charakter na kolejarski. Po powstaniu zalewu Poraj całkowicie przekształcił się w miejscowość letniskową liczącą blisko 4,5 tys. mieszkańców. Jako stolica gminy stanowi jej centrum administracyjne, kulturalne i rozrywkowe. Jest tu ośrodek zdrowia, apteki, stacja paliw sklepy i kawiarnie.

O akwenie

Jezioro Porajskie leżące w zasięgu jurysdykcji wodnej RZGW Poznań ma 3 klasę czystości. Zasila je przede wszystkim Warta, przepływająca przez całą długość akwenu. Prąd rzeki jest praktycznie niewyczuwalny. Oprócz Warty wpadają do jeziora niewielkie rzeki Boży Stok i Ordonka, a także kilka mniejszych cieków, mających swe ujścia głównie na zachodnim brzegu. Akwen porajski stanowi wodne centrum rekreacyjne dla mieszkańców aglomeracji częstochowskiej i północnej części województwa śląskiego. Dopuszczono na nim pływanie na silnikach spalinowych. Brzegi otaczające zbiornik są niskie, w dużej części zalesione. Od wschodu kompleks leśny dochodzi praktycznie do linii tamy bocznej na całej jej długości – 3,4 km. W części północnej poprzetykany jest koloniami domków jednorodzinnych. Wzdłuż brzegu zachodniego na dwukilometrowym północnym odcinku las dochodzi do linii brzegowej. Część południową zajmują kolonie domków letniskowych.

Konfiguracja brzegów i nieodległa stromo wznosząca się wysoczyzna Jury Krakowsko-Częstochowskiej, tworzącej kierownicę aerodynamiczną, sprawiają, że w rejonie zalewu przeważają stałe wiatry poosiowe, przy czym większość stanowią te z kierunków południowych. Charakteryzują się dużą stabilnością, stąd są tu bardzo dobre warunki regatowe i szkoleniowe.

Linia brzegowa jest mało urozmaicona. W blisko 80 proc. brzegi są w całości naturalne, pobrzeże miejscami umocniono luźnym narzutem kamiennym. Biwakowanie wokół zalewu dozwolone jest bez ograniczeń, niemniej zdecydowanie nie poleca się zatrzymywania dłużej niż na kilka godzin przy piaszczystych łachach brzegu wschodniego. Pola namiotowe, wyznaczone i dzikie, znajdują się na zachodnim brzegu akwenu, wygodnym do cumowania. Przy wychodzeniu z łodzi na piaszczysty brzeg dobrze jest wcześniej sprawdzić twardości gruntu, ponieważ zdarzają się miejsca o dużej grząskości. Ze względu na duże zmiany poziomu wody i stromość przybrzeżnej części dna roślinność przybrzeżna jest raczej skąpa i porasta poprzerywaną, wąską linią szuwarów przede wszystkim zachodnią linię brzegową. W części południowej i wokół Ptasiej Wyspy jest zdecydowanie bogatsza.

Mulisto-piaszczyste dno, które przed zalaniem zostało dość starannie oczyszczone, dobrze trzyma kotwice. Pozbawione jest przeszkód podwodnych i niebezpiecznych kamieni. Największa głębia (12 m) leży w odległości 400 m od zapory czołowej w osi jeziora, w linii dawnego koryta Warty. Od tego miejsca misa jeziorna ulega wypłyceniu we wszystkich kierunkach w zależności od konfiguracji zalanych terenów. Poziom wody w sytuacjach normalnej pogody w sezonie letnim podlega wahaniom nie większym niż 1,2 m (do 30 cm na dobę) wynikającym z pracy elektrowni. Podczas awaryjnych stanów powodziowych różnica poziomów może wynosić nawet 2,5 m.

CHCESZ BYĆ NA BIEŻĄCO? POLUB ŻAGLE NA FACEBOOKU

Brzeg północny stanowi niska, betonowa, gładka zapora czołowa o długości 700 m (nie dobijać). Zainstalowana została na niej elektrownia wodna niewielkiej mocy. Wokół ujęcia wody do elektrowni, znajdującego się pod budynkiem sterowni, pośrodku zapory czołowej wyznaczono strefę bezpieczeństwa oznakowaną żółtymi bojami połączonymi stalową liną. Boje są ustawione w prostokąt 90 x 50 m.

Zapora czołowa przechodzi łukiem we wschodnią tamę boczną, którą już na łuku poprzedza piaszczysty pas o zmiennej szerokości dochodzącej do 100 m. Pas ten, często zalewany przy podnoszącym się stanie wody, porośnięty jest w wielu miejscach niskimi krzakami. Ciągnie się on z kilkoma przerwami na całej długości tamy bocznej, aż do załamania w tamę południową. W połowie długości jeziora (1900 m od zapory czołowej) na krótkim, wysokim, sztucznym pirsie ustawiono słup linii wysokiego napięcia. Nie lądować, a tym bardziej nie dotykać słupa. W odległości 250 m przed tamą południową znajduje się wypływ rzeki Ordonki zbierającej wody ze wschodniej zlewni jeziora. W pobliżu ujścia Ordonki usytuowano rybaczówkę, a w „narożniku” pomiędzy tamami zbudowano maleńki pirs, tworzący niewielki basen osłonięty od falowania z jeziora i z możliwością dojazdu od strony lądu.

Infrastruktura żeglarska

Życie żeglarskie na Jeziorze Porajskim skupia się praktycznie w kilku przystaniach mających swe miejsca na północno-zachodnim brzegu w pobliżu zapory w powstałej tam zatoce o powierzchni blisko 18 ha. To bardzo wygodne miejsce – jest osłonięte od fali z jeziora. Przy wejściu zatoka ma szerokość 300 m. Na jego północnym skraju zainstalował się Klub Wodny „Enif” z bazą WOPR. Pomiędzy „Enifem” a zaporą znajduje się duży pomost techniczny, który wykorzystywany jest także jako miejsce postoju łodzi rekreacyjnych pracowników RZGW. Po zachodniej stronie „Enifa”, po sąsiedzku, leży przystań wędkarska z posterunkiem policji wodnej, a następnie ustawione są pomosty przystani należącej do Regionalnego Funduszu Gospodarczego w Poraju.

Po 250 m brzeg północny zatoki załamuje się, zaznaczając umownie drugą, wewnętrzna jej część. Nad nią rozlokował się Harcerski Ośrodek Wodny w Poraju, który przy życzliwej zgodzie sąsiadów zaanektował dla swoich potrzeb szkoleniowych akwenik mający powierzchnię 7 ha. W linii głównych pomostów leży na nim niewielka, podmokła wyspa. Także podmokłe, często zalewane są w większości (oprócz fragmentu przy ośrodku) pobrzeża akweniku. Cały ten fragment zatoki został dla potrzeb szkoleniowych oznakowany i dowcipnie opisany na stronie internetowej HOW zgodnie z wszelkimi zasadami sztuki nawigacyjnej i locyjnej.

Południowy brzeg zatoki należy do dużego półwyspu, na jego końcu, nad otwartą wodą, leży przystań Częstochowskiego Okręgowego Związku Żeglarskiego. Prowadzi do niego lokalna droga jezdna wzdłuż południowego brzegu zatoki. Za ośrodkiem CzOZŻ, po 400 m półwysep ogranicza następna, wąska (50 m) zatoka wcinająca się w ląd na odległość 250 m. Wewnątrz niej jest przystań będąca w fazie zmian własnościowych. Od wejścia do zatoki w kierunku południowym brzeg ciągnie się prostą linią równoległą do osi jeziora. Na piaszczystych wyższych partiach pobrzeża usytuowane są pola namiotowe i kilka dzikich biwakowisk. Po 1100 m od ośrodka CzOZŻ, w odległości 2 km od zapory czołowej, a w niewielkiej odległości od wody, ustawiono słup linii wysokiego napięcia (nie podchodzić, nie dotykać!), która przerzucona jest nad lustrem wody na wysokości 15 m. Na tej wysokości jezioro ma najmniejszą szerokość – niewiele ponad 500 m.
 
Odtąd brzeg zachodni załamuje się w kierunku południowym, szerokość akwenu powoli zwiększa się do 950 m. W odległości 700 m za linią wysokiego napięcia, gdy las na brzegu zachodnim kończy się, na długości 600 m wzdłuż brzegu zachodniego zaczynają się mielizny wychodzące z wody przy niskich stanach wody. Mają one powierzchnię 20 ha i wybiegają prawie do połowy lustra jeziora. W tym rejonie bezpiecznie pływać z opuszczonym mieczem można tylko na jego wschodniej połowie. Początkowo był tu ciąg wysp, które stopniowo uległy rozmyciu. Dość łatwo rozpoznać położenie pozostałych po nich mielizn, ponieważ wzdłuż tego fragmentu brzegu, już na suchym lądzie, stoi szereg domków letniskowych (często całorocznych) z kilkoma niewielkimi pomostami.

CHCESZ BYĆ NA BIEŻĄCO? POLUB ŻAGLE NA FACEBOOKU

Dalej (200 m) na południe leży Ptasia Wyspa o powierzchni 3 ha, odległa od brzegu o 100 – 150 m, wyniesiona nad średni poziom wody na 2 m. Przy niskich stanach wody łączy się z zachodnim brzegiem grząskim pasem mokradeł. Po stronie wschodniej wyspy lustro wody zwęża się do 200 – 250 m. A na południe od niej zaczynają się rozlewiska i płycizny ujścia Warty, które kończą użyteczną dla żeglarzy część jeziora. Po 400 m od wyspy zamyka je niski most przerzucony nad 30-metrowym sztucznym zwężeniem wody. Za mostem ciągnie się błotnista dolina, której środkiem płynie Warta połączona już z rzeką Boży Stok. Ten najpiękniejszy i najciekawszy przyrodniczo, ale zarazem zalewany przy każdym podniesieniu się poziomu wody fragment akwenu najczęściej eksplorują wędkarze i kajakarze.